مالیات بر عایدی سرمایه مشمول چه کسانی می‌شود؟

معافیت مالیات بر عادی طرح مالیات بر عایدی خودرو وارز سکه طلا خانه منزل واحد معافیت ثبت نام مبلغ درصد مالیات بر عایدی سود زیان اعتراض

برای اولین بار اصطلاح مالیات بر عایدی سرمایه در سال 99 روی زبان‌ها افتاد. مالیات بر عایدی سرمایه به این معناست که شخص هنگام فروش دارایی خود به واسطه مابه‌التفاوت بین قیمت خرید و فروش مکلف می‌شود مبلغی را به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه خود پرداخت کند.ابتدا باید دید طرح مالیات بر عایدی سرمایه مشمول چه دارایی‌ها می‌شود و چه افرادی را در برمی‌گیرد و سپس دید عملیاتی شدن این طرح در حال حاضر در چه مرحله‌ای است؟

باید این موضوع را مدنظر قرار دهیم که جرقه این طرح ابتدا در دولت دوازدهم زده شد ولی نتوانست توسط مجلسی‌ها به قطعیت برسد در نهایت این طرح با تغییراتی در سال جاری مجددا و این بار توسط دولت سیزدهم به مجلس ارائه شده است. به طور کلی مالیات بر عایدی سرمایه از جمله مالیات‌های مستقیم محسوب می‌شود. شباهت بسیاری در ماهیت مالیات عایدی سرمایه و مالیات ارزش افزوده وجود دارد اما یک تفاوت اساسی و آشکار این دو مالیات این است که مالیات بر عایدی سرمایه، به سود ناشی از فروش چیزهایی تعلق می‌گیرد که مولد نیستند و مالکان آن چیزی به ارزش‌های آن نیفزوده‌اند به زبان ساده‌تر سود ناشی از فروش دارایی‌هایی که اشخاص کاری بر آن انجام نمی‌دهند و در واقع این دارایی‌ها  تولیدی نیستند. اوراق بهادار، زمین، مسکن، طلا و جواهرات، سهام و حتی آثار هنری را باید از انواع دارایی‌هایی دانست که در سایر کشورها مشمول مالیات می‌شوند.

بررسی تاریخچه مالیات بر عایدی سرمایه

بیش از یک قرن پیش برای اولین بار قانون مالیات بر عایدی سرمایه در ایالات متحده تصویب و اجرایی شد پس از آن کشورهای دیگری نیز به جمع اجراکنندگان قانون مالیات بر عایدی سرمایه پیوستند. در حال حاضر بیشتر از 80 درصد کشورهای جهان قوانین مالیات بر عایدی سرمایه را به اجرا درآورده‌اند. در ایران نیز پیش از آن که در سال 99 این مساله بر سر زبان بیفتد تقریبا چهار دهه قبل برای نخستین بار مالیات بر عایدی سرمایه اجرایی شد اما نمی‌توان قانون به اجرا در آمده در دهه 60 که اولین تجربه اجرایی شدن قانون مالیات بر عایدی سرمایه در ایران است را به طور دقیقی همان قانون مالیات بر عایدی دانست که در بیشتر از 170 کشور دنیا به اجرا درآمده است. با وجود تمامی این مسائل و گذر از تاریخچه تاریخی اجرایی شدن این قانون در جدیدترین اقدام صورت گرفته دولت، وزیر اقتصاد در جلسه‌ای که در ۲۱ شهریور ماه در مجلس حاضر شد درخواست کرد که ابزاری برای کنترل تقاضاهای دلالی، سفته‌بازی و سوداگری بازار ارز ایجاد شود که یک‌بار برای همیشه به این وضعیت خاتمه داده شود. احسان خاندوزی تصویب طرح مالیات بر سوداگری و عایدی سرمایه را ابزاری برای پایان دادن به دوران سوداگری و سفته‌بازی در بازار ارز دانسته است اما به راستی آیا تصویب این قانون می‌تواند دوران سیاه سوداگری و رانت‌خواری‌های سفته‌بازانه را در اقتصاد کشور ما برای همیشه نابود سازد؟ 

آیا مالیات بر عایدی سرمایه کارساز است؟

موضوع این است که عده‌ای از اقتصاددانان و کارشناسان نظری تقریبا مخالف با وزیر اقتصاد دارند چرا که معتقدند در شرایط تورمی کشور ما این خود تورم است که در هزینه مالیات بر عایدی سرمایه، در بخش قیمت‌های مصرف‌کننده منعکس می‌شود. در حقیقت تورم روز افزون کشور ما باعث می‌شود مالیات بر عایدی سرمایه به خودی خود عاملی برای رشد قیمت‌ها شود.

این موضوع را اینگونه باید تعبیر کرد که در کشورهایی با تورم پایین وجود چنین قانونی منجر به کسب درآمد از فعالیت‌ سفته‌بازی می‌شود و با کسر درآمد اسمی افراد از تورم تورم از سفته‌بازان اخذ می‌شود حال دو نکته در خصوص اقتصاد تورمی کشور ما جای تامل و بررسی دارد یکی افزایش اسمی دارایی‌ها به واسطه تورم افسارگسیخته و دیگری ناتوانی بخش واقعی اقتصاد در ایجاد بازدهی برابر با بازارهای سفته‌بازانه برای سرمایه‌گذار است. موضوع این است که کسب مالیات از سودی که افراد به واسطه فروش داراییشان به دست می‌آوردند در شرایطی که مردم برای فرار از بی‌ارزش شدن سرمایه خود به سمت خرید دارایی و تبدیل پول نقد به اشکال مختلفی از دارایی  روی می‌آورند بسیار موضوع حساسی است چرا که چنین موضوعی باعث می‌شود افراد به خرید دارایی نیز به واسطه اخذ مالیات بر عایدی اعتماد نکنند و به کل سرمایه‌های خود را از کشور خارج سازند. یکی دیگر از خطراتی که ممکن است در صورت اجرایی شدن مالیات بر عایدی سرمایه دردسرساز شود را باید  رکود تورمی بازارهای غیر مولد در صورت اجرای این طرح دانست. معاملات غیرشفاف، افزایش خروج سرمایه از کشور، افزایش نوسانات در بازارهای مالی مختلف مواردی است که از مضرات اجرایی کردن این طرح بدون در نظر گرفتن عواقب و ایجاد بستر لازم است. روز یکشنبه18 دی ماه پس از گذشت دو سال  از اعلام وصول طرح مالیات بر عایدی سرمایه به مجلس، بررسی جزئیات آن در صحن علنی در دستور کار قرار گرفت.

مالیات بر عایدی سرمایه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟

حال بهتر است به این موضوع بپردازیم که در صورت اجرایی شدن، مالیات بر عایدی سرمایه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ در واقع برای اینکه متوجه شویم مالیات بر عایدی سرمایه چه کسانی را نشانه گرفته ابتدا باید بدانیم چه دارایی‌هایی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد؟ املاک، خودرو، ارزهای خارجی، زیورآلات و طلا(سکه، ربع، شمش و غیره) دارایی‌هایی است که مالیات بر عایدی سرمایه می‌تواند آن‌ها را متاثر سازد اما به این موضوع به آن معنا نیست که حتی میزان محدود و یا تعداد اندک از این دارایی‌ها؛ خریداران را به دام مالیات عایدی گرفتار کند. 

طبق ماده ۱۲ طرح مالیات بر عایدی سرمایه (طرح مالیات بر سوداگری و سفته بازی) که قرار است به عنوان  ماده(۴) قانون مالیات‌های مستقیم الحاق ‌شود؛ کلیه اشخاص غیرتجاری "انتقال دهنده عین" یا "واگذارکننده حق" در خصوص انتقال دارایی‌های مشخص شده در مواد این طرح در کلیه مناطق کشور از جمله مناطق آزاد تجاری–صنعتی و ویژه اقتصادی، مشمول مالیات بر عایدی سرمایه می‌شوند.

دارایی‌های مشمول مالیات بر عایدی سرمایه
-املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل
-انواع وسایل نقلیه‌ مشمول مقررات مربوط به شماره‌گذاری
-انواع طلا، نقره، پلاتین، مسکوکات طلا، نقره، پلاتین و جواهرآلات
-انواع ارز

باید در نظر داشته باشیم که افراد با خرید چه تعداد ملک، خودرو یا سکه مشمول چنین مالیاتی خواهند شد؟ در واقع این قانون به این معنا نیست که شخص با فروش یک سکه یا خودرو مشمول پرداخت مالیات شود بلکه هدف جلوگیری از فعالیت‌های سوداگردانه و سودجویی دلالان است و نیاز مصرفی افراد را تحت تاثیر خود قرار نمی‌دهد.

طبق تبصره‌های مختلف ماده13 این طرح،  هر شخص حقیقی به تعداد همسر و فرزند بالای ۱۸ سال خود که ملک مسکونی به آنها تعلق ندارد، می‌تواند تا سقف ۴ ملک با دوره تملک بیش از دو سال داشته باشد که از مالیات موضوع این فصل معاف است؛ شرط برخورداری از این امتیاز این است که از این معافیت مربوط در پنج سال گذشته استفاده نشده باشد.

در خصوص خودرو دارای پلاک شخصی و متعلق به اشخاص غیرتجاری بالای ۱۸ سال که دوره تملک آن بیش از دو سال است و تنها وسیله نقلیه دارای پلاک شخصی متعلق به وی است از این مالیات معاف خواهد بود.در خصوص طلا نیز هر شخص حقیقی بالای ۱۸ سال به میزان فروش معادل دویست گرم طلای ۱۸ عیار از مالیات بر عایدی سرمایه معاف است که البته شرط برخورداری از این معافیت تا سقف مذکور نیز این است که شخص در پنج سال گذشته از این معافیت استفاده نکرده باشد.

در خصوص اراضی با کاربری کشاورزی اعم از باغ‌ها و زمین‌های زراعی خارج از حریم شهری به استثنای باغ ویلاها نیز باید گفت که این دارایی‌ها معاف از مالیات بر عایدی سرمایه است و شرط استفاده از این معافیت نیز این است که اراضی مذکور دوره تملک بالای سه سال داشته باشند و در حداقل سه سال از دوره پنج ساله منتهی به تاریخ فروش زیر کشت بوده باشند. 

مالیات بر عایدی سرمایه در سهام

برخی از فعالان در سال 99 و همزمان با گمانه‌زنی‌ها از اعمال این مالیات در بازار سرمایه از مضرات این مالیات بر بازار سرمایه گلایه داشتند اما در طرح جدید با توجه به محاسبه نرخ صفر مالیات بر عایدی سرمایه در بازار سهام این موضوع از سمت کارشناسان بازار سرمایه مخابره می‌شود که اعمال این مالیات نه تنها می‌تواند به ورود هر چه بیشتر نقدینگی به این بازار منجر شود بلکه نسبت به طرح ابتدایی که در سال ۱۳۹۹ در مجلس ارائه شده بود منغعت‌هایی برای بازار سرمایه در برخواهد داشت چرا که در ابتدا طرح مالیات بر عایدی سرمایه شامل املاک، سرقفلی، وسایل نقلیه، سکه، ارز و سهام، سهم‌الشرکه، حق تقدم و سایر اوراق بهادار نیز بود اما در طرح جدید علی‌الحساب سود نقدی و سرمایه‌ای سهام با نرخ مالیات صفر محاسبه شود.